कुनै पनि काममा स्थापित भैसकेको व्यक्तिलाई सो काम छोडेर अर्को काममा शून्यबाट सुरुवात गर्न कठिन हुन्छ । उपलब्धि केही हुँदैन कि भन्ने डर पनि उत्तिकै रहन्छ । नयाँ पेसा अंगाल्नेलाई आँट र दुरदृष्टिको पनि त्यत्तिकै आवश्यकता पर्छ । यस्तै आँट र शाहस बटुलेर आफ्नै गाउँमा भैसीपालनमा खटिएका छन् चितवनका मनिराज गुरुङ ।
चितवनको इच्छाकामना–७ खेतबारीका गुरुङले भैँसीपालक किसानको रुपमा आफ्नो अलग पहिचान बनाउन सफल भएका छन् । गुरुङ ४ वर्ष पहिला एक कुसल रिभर गाइड (र्याफ्टिङ गाइड) का रुपमा देश विदेशमा परिचित थिए । १४ वर्ष रिभर गाइडका रुपमा काम गरेको गुरुङले सुनाए । ‘९ वर्ष नेपालको सबै स्थानमा जस्तै सेती, कालिगण्डकी, कर्णाली, भेरी, तमोर जस्ता नदीमा रिभर गाइडको रुपमा काम गरँे । यसै काममा नै जापनामा गएर पाँच वर्ष काम गरँे’, उनले भने ।
जापानको काम छाडेर भैँसीपालन
२०७६ सालमा विश्वव्यापीरुपमा फैलिएको कोरोना भाइरस (कोभिड–१९) संक्रमणका बीच गुरुङ भैँसीपालक किसान बन्न पुगेको बताउँछन् । उनले भने, ‘कोभिडले गर्दा संसारनै खैलाबैला भयो । जापान आउने जाने बाटो बन्द भयो । संक्रमणको अवस्थामा अरु काम केही थिएन । घरमा खाली बस्नु भन्दा सानो लगानीमा पशुपालन गरु भन्ने सोच आयो । जापान रहदा केही फर्महरु देखेको थिए त्यसकै नक्कल गरेर लिजन पशुपालन फार्म सुरु गरेँ ।’
कोरोनाको समयमा सुरु गरेको पेसा कामदारको भरमा नफस्टाउने भएपछि जापान त्यागेको उनी बताउँछन् । ‘कोभिडले गर्दा अचानक पेसा परिवर्तन हुन पुग्यो । अझै पनि मैले चाहेमा रिभर गाइडको रुपमा जापान जान पाउँछु । तर यहाँ फार्म कसले सम्हाल्ने । फेरि किसानी काम सजिलो छैन । धेरै खटिनु पर्छ । कामदारको विश्वास गरेर मात्र यो पेसा फस्टाउँदैन । आफैले हेर्नुपर्ने भएका कारणले अहिले जापान त्यागेर बसिरहेको छु’, उनले सुनाए ।
सुरुमा नोक्सानी
पेसा नयाँ भए गुरुङको लागि भैँसीपालन नौलो भने होइन । किसान परिवारमा नै जन्मिएकाले उनलाई यस विषयमा केही ज्ञान थियो । तर, सुरुवाती चरणमा नोक्सानी भने भोग्न परेको उनी सुनाउँछन् । उनले भने, ‘सुरुमा मैले पाडाबाट सुरु गरेँ । दुई वर्ष पाडापालन गरेँ तर यसबाट घाटा प¥यो । त्यसपछि दुईवटा दुहुना भैँसीबाट सुरु गरे । अहिले दुई वर्षको पिरियडमा १० वटा माउ बनाउन सफल भएको छु ।’
पशुपालनमा घाटा बेहोर्न परेपछि भने परिवारको असन्तुष्टि र दबाबबीच अगाडि बढेको गुरुङ झम्छन्छन् । उनले भने, ‘रिभर गाइड हुँदा आम्दानी राम्रो थियो । मेरो र मेरो परिवारको जीविकोपार्जनको स्रोत नै त्यही थियो । सुरुवातमा पशुपालनमा घाटा भएपछि भने जापान नै जान परिवारबाट दबाब थियो । तर, काम गर्दै जादा राम्रो हुँदै आयो ।’ लगानी अनुसारको आम्दानीमा सुधार देखिन थालेपछि भने परिवारको पूर्ण सहयोग रहेको गुरुङले सुनाए ।
दैनिक १२० लिटर दूध उत्पादन
गुरुङले १८ देखि २० लाख खर्च गरेर लिजन पशुपालन फार्म सञ्चालन गरे । १७ देखि १८ लाख भैँसी खरिदमा लगानी गुरुङले गरेका छन् । अहिले उनीसँग १० वटा दुहुनो माउ सहित २२ वटा भैँसी रहेको छ । जसबाट दैनिक १२० लिटर दूध उत्पादन गर्दै आएको उनले जानकारी दिए । उनले भने , ‘फागुनमा मात्र दिनको १२० लिटर जति दूध बेचेँ । अहिले तीनवटा माउ ब्याउने भएका छन् त्यसपछि दिनको ६५ देखि ७० लिटर दूध बेच्छु ।’
गुरुङले गाउँमा दूघ बेचेपछि बाँकी रहेको मात्र डेरीमा बेच्ने गरेका छन् । ‘डेरीमा पुग्न भन्दा पहिला गाउँतिर दूधको माग बढी छ । त्यसकारण ग्राहकको घरघरमा दूध पु¥याउँछु । बाँकी रहेको डेरीमा जान्छ’, उनले भने । आफैले बेचे १०० र डेरीमा ९० रुपैँयामा दूध दिने गरेको गुरुङले बताए ।
महिनामा ६० हजारसम्म मुनाफा
दुध बेचेर मात्र गुरुङले महिनामा करिब कुल २ लाख भन्दा बढी आम्दानी गर्ने गरेका छन् । जसबाट महिनामा ६० हजारसम्म मुनाफा हुन्छ । उनले भने, ‘कामदारलाई ज्याला जान्छ ३० देखि ४० हजार । दाना चोक्कर महंगो छ । भैँसीले खाने दाना, पराल मै जान्छ महिनाको एक लाख जति । रोग लागे औषधि उपचार पनि गर्नुप¥यो । यी सब खर्च कटाउदा ५० देखि ६० हजार नाफा बच्छ महिनामा ।’ भैँसीका लागि ठेक्का लिएको तीन बिघा जमिनमा गुरुङले घास खेती गरेका छन् । आफ्नै एक बिघा जग्गाको पाँच कठ्ठामा उनको भैँसी फार्म छ । भैँसीको संख्या बढाउने योजनामा समेत गुरुङ छन् । ‘दूधको बजारीकरणमा मलाई समस्या छैन । दूध उत्पादन भन्दा माग बढी छ । पु¥याउन सकिरहेको अवस्था छैन । बजार मागलाई ख्याल राखी भैँसी थप्ने योजनामा छु’, उनले नारायणी अनलाइनलाई भने । योसँगै गुरुङले बाख्रापालन पनि गरेका छन् । अहिले १३ वटा बाख्रा उनको खोरमा छन् जसमा १६ वटा बेचिसकेका छन् ।
तीन जनालाई रोजगारी
यही पेसाको आम्दानीबाट गुरुङले छोरीलाई उच्च शिक्षाको लागि क्यानडा पठाउन सफल भएका छन् । तीन जना स्थानीयलाई रोजगारी दिएका छन् । यसलाई नै आफ्नो उपलब्धि मानेको उनी बताउँछन् । ‘रिभर गाइडमा यसमा भन्दा राम्रो आम्दानी भए पनि परिवारबाट टाढा बस्नुप¥थ्यो । यो पेसा अपनाएपछि दुःख बिमार पर्दा परिवारको साथ र सहयोग छ । सँगै यस पेसाकै कारण छोरीलाई क्यानडा पठाएँ । तीन जनालाई जागिर दिएको छु यो नै मेरो अहिलेसम्को उपलब्धि हो’, उनले सुनाए ।
बास्तविक किसानले अनुदान नपाएको गुनासो
व्यवसायिक रुपमा भैँसीपालन गरे पनि गुरुङले अहिलेसम्म कहीँ कतैबाट अनुदान लिएका छैनन् । सरकारले अनुदानको कुरा गरे पनि वास्तविक किसानको हातमा नपर्ने उनी गुनासो गर्छन् । ‘एक त अनुदान कसरी लिने भन्ने नै थाहा छैन । त्यही पनि दुई वर्ष अगाडि प्रदेशबाट अनुदान दिने भन्ने कुरा आयो त्यसमा फर्म भरेको थिएँ तर बीचमा के भयो थाहा भएन । गाउँपालिकाले पनि दुई वटा दुहुनो पाल्नेलाई अनुदान दिने भनेको थियो । २, ३ वटा भैँसीको फोटो खिचेर देखाउनेले ढेड लाख, दुई लाख, तीन लाख लिएर आएछन् । आफ्नो १० वटा माउ हुँदा पनि केही पाइनँ ।’ सरकाले किसानको लागि मोटो बजेट छुट्टाए पनि बास्तविक किसानले कुनै सेवा सुविधा सहुलियत नपाएको गुनासो उनले गरे । भैँसीपालकसँगै गुरुङ सोमरी सामुदायिक वनको अध्यक्षसमेत हुन् । भैँसी पालनसँगै वनको अध्यक्ष बनेर सामाजिक सेवामा पनि उनले योगदान दिइरहेका छन् ।
