काठमाडौँ र हेटौंडामा हैजाको संक्रमण देखिएसँगै चितवन पनि हैँजाको जोखिममा रहेको स्वास्थ्यकर्मीहरुले बताएका छन् ।
यसै जोखिमलाई ध्यान दिँदै स्वास्थ्य मन्त्रालयले पानी र सरसफाइसम्बन्धी (वास्ट) कार्यक्रम भोलिबाट चितवनमा सञ्चालन गर्दै छ । यस कार्यक्रममा स्वास्थ्य संस्थाका शाखा प्रमुखहरुको सहभागिता रहने जिल्ला स्वास्थ्य कार्यालय चितवनले जनाएको छ ।
अहिलेसम्म चितवनमा हैँजाको जिवाणु चितवनमा नभेटिए पनि बर्षाको समयमा यसको जोखिम कायमै रहने जिल्ला जनस्वास्थ्य अधिकृत गिताञ्जली ढकालले नारायणी अनलाइनलाई जानकारी दिइन् । पानी शुद्धिकरणको अभावमा हैजा फैलन सक्ने उनले बताइन् ।
चितवनमा बढ्दो शहरीकरणसँगै हैजाको जोखिम कायमै रहेको चिकित्सकहरु बताउँछन् । पानीमा ढल मिसिएमा हैजाको जोखिम बढी हुने भरतपुर अस्पतालका वरिष्ठ फिजिसिएन डा प्रमोद पौडेलले बताए । उनले भने, ‘ काठमाडौँ र हेटौंडा आवतजावत गर्दा हैजा चितवनसम्म फैलन सक्छ । पानीको स्रोतमा दिसा मिसिएमा हैजा फैलन्छ । चितवनमा बस्ती बढेसँगै सेफ्टी ट्याङ्की र पानीको स्रोतसँगै रहने भएकोले यसको जोखिम छ ।’ उनले कोरोना जस्तो सहजरुपमा हैजा नफैलने भए पनि हैजा चितवनको कुनै एउटा क्षेत्रमा फैलने जोखिम कायमै रहेको बताए । उनले पानी उमालेर खाएमा यसको जोखिमलाई कम गर्न सकिने बताए । वर्षा याममा जताततैको पानी खाने पानीको स्रोतमा मिसिन सक्ने भएकोले सतर्कता अपनाउन अनुरोध गरे ।
के हो हैजा ?
चिकित्सकहरुको अनुसार हैजा भिब्रिओ कोलेरा नामक ब्याक्टेरियाको कारण लाग्ने रोग हो । विशेषगरी यो जीवाणु फोहोर पानीबाट मानिसमा सर्छ । हैजा लागेका अधिकांश मानिसमा ठूलो लक्षण देखिँदैन। यद्यपि केही मानिसमा गम्भीर किसिमको पखाला, बान्ता र पानीको मात्रामा कम हुने समस्या देखिन्छ ।
हैजाको जीवाणु मानिसको शरीरमा प्रवेश गरेपछि उक्त जीवाणु विकसित हुन १ देखि २ दिन लाग्छ । गम्भीर अवस्थामा पुगेका मानिसको समयमा नै उपचार हुन सकेन भने केही घण्टाभित्रै पनि ज्यान जान सक्छ । गम्भीर लक्षण देखापरेपछि पनि उपचार नपाए ४ देखि २४ घण्टाभित्र बिरामीको मृत्यु हुन सक्छ । हैजा लाग्नुअघि पूर्णरुपले स्वस्थ मानिस पनि गम्भीर लक्षण देखिँदा उपचार पाउन नसके मृत्युको मुखमा पर्न सक्छ । विश्व स्वास्थ्य संगठनका अनुसार हैजाको कारण विश्वभर हरेक वर्ष २१ हजारदेखि १ लाख ४३ हजारसम्म मानिसहरुको मृत्यु हुने गरेको छ ।
के के हुन् हैजाका लक्षणहरु?
हैजाको संक्रमण भए पनि धेरै मानिसमा लक्षण देखिँदैन वा सामान्य लक्षण देखिन्छ । हैजा संक्रमितमध्ये करिब १० प्रतिशत मानिसमा हैजाको गम्भीर लक्षण मात्र देखिन्छ ।
हैजा लागेको मानिसमा निम्न लक्षण देखिन सक्छ –
पखाला लाग्ने
वाकवाकी लाग्ने
बान्ता हुने
शरीरमा पानीको मात्रा कम हुने
थकाइ लाग्ने
आँखा रातो हुनु
मुख सुख्खा हुनु
अत्यधिक तिर्खा लाग्नु
पिसाब कम लाग्नु
मुटुको गति असामान्य हुनु
रक्तचाप कम हुनु
के कारणले लाग्न सक्छ हैजा ?
विशेषगरी फोहोर पानीकै कारण हैजा संक्रमण हुन्छ । यो अधिकांश मानिसमा हैजा संक्रमण हुने कारण हो । त्यसैले हैजा संक्रमण सफा पानी र सरसफाइको अभाव भएको स्थानमा फैलिन्छ । त्यस्तै राम्रोसँग नपाकेको खानेकुरा, काँचै खाने फलफूल र तरकारी राम्रोसँग नपकाई खाँदा सर्न सक्छ । बिरामीसँगको सामान्य सम्पर्कबाट यो रोग सर्दैन ।
कसरी बच्ने ?
हैजा संक्रमण आफू बस्ने स्थान नजिकै फैलिएको छ भने निम्न कुरामा ध्यान दिनुपर्छ –
बेलाबेलामा हात धुने
खाना बनाउन, दाँत माझ्न वा पिउनको लागि उमालेको पानी प्रयोग गर्ने
उमाल्न सम्भव नभए पानी शुद्धीकरण गर्ने रसायन पनि प्रयोग गर्न सकिन्छ तर, पानी शुद्ध बनाउने सबैभन्दा उत्तम उपाय उमाल्नु नै हो।
दुग्ध उत्पादन नखाने
काँचो खानेकुरा नखाने
घरमा नै उमारेको तरकारी वा फलफूल मात्र खाने बानी विकास गर्ने
त्यस्तै हैजाको लक्षण देखिनेबित्तिकै डाक्टरलाई देखाउनुपर्छ । घरमा कसैलाई हैजाको लक्षण देखिए विशेष सावधानी अपनाउनुपर्ने हुन्छ ।
