पछिल्लो दुई वर्षदेखि चितवनमा उत्पादित मह एक प्रतिशत पनि बिक्री नहुँदा किसान मर्कामा परेका छन् ।
मह स्टक बसेपछि महकोे बजार व्यवस्थापन गर्न माग गर्दै मौरीपालक किसानले चितवन प्रशासन कार्यालयमार्फत् आज प्रधानमन्त्रीलाई ज्ञापनपत्र बुझाएका हुन् ।
सरकारले स्वदेशी महको बजार व्यवस्थापन नगरे सिंहदरबार काठमाडौँमा मह पोख्ने र मैरी उडाउने चेतावनी दिँदै उनीहरुले जिल्ला प्रशासन कार्यालय चितवनका सहायक प्रमुख जिल्ला अधिकारी चिरञ्जीवी शर्मालाई ज्ञापनपत्र बुझाएका छन् ।
नेपाल मौरीपालक महासंघका अध्यक्ष शिव पौडेलले किसानले उत्पादन गरेको महकोे बजार व्यवस्थापन गर्न माग गर्दै प्रधानमन्त्री समक्ष ज्ञापनपत्र बुझाएको बताए । उनका अनुसार चितवन मह उत्पादनको राम्रो सम्भावना भएको ठाउँ भए पनि पछिल्लो समय यहाँको महले बजार नपाउँदा किसान मर्कामा परेका छन् । राष्ट्रिय तथ्यांकले नेपालमा खपत भएको मह ९ हजार मेट्रिक टन देखाएको छ । यसरी नेपालमा खपत हुने महको ५० प्रतिशत मह नेपालमा उत्पादन नहुँदा पनि किसानको मह बिक्री नभएको उनको गुनासो हो । उनले भने, ‘राज्यको तथ्यांक अनुसार काठमाडौँमा मात्रै ८० प्रतिशत मह खपत भएको देखिन्छ । तर, हामी किसानको मह बजार नपाएर स्टक बसेको छ ।’ अहिले नेपालमा एक लाख ३० हजार भन्दाबढी मैरीपालक किसान भए पनि बजार र मूल्य नपाउँदा उत्पादन घटेको उनले बताए । उनको अनुसार गत वर्षको एक हजार ५००, यसवर्षको दुई हजार बढी मेट्रिक टन मह बिक्री नहुँदा उनको पनि पाँच टन मह स्टक बसेको छ । जसमा यसवर्ष उत्पादन भएको १०० प्रतिशत मह नै स्टक छ । उनले आफूले कालिका नगरपालिका ३ मा रहेर विसं २०५८ सालदेखि मौंरी पाल्न गरेको र पछिल्लो ३/४ वर्षदेखि मह बिक्री नभएको बताए ।
चक्लेटमा प्रयोग गरिने सिरफ अवैधरूपमा भित्रिँदा स्वदेशी मह बिक्री नभएको नेपाल मौरीपालक महासंघ बाग्मती प्रदेशका महासचिव गंगाप्रसाद सापकोटाले बताए । उनले महको तुलनामा सिरफ सस्तो हुने भएकोले चक्लेट महको सट्टा सिरफ प्रयोग भएको र अब प्रधानमन्त्री, गृहमन्त्री, राष्ट्रियसभा अध्यक्ष चितवनकै भएकोले चितवनका किसानले आन्दोलन गर्ने दिन नआउने आशा लागेको बताए । उनका अनुसार बाग्मती प्रदेशमा उत्पादन हुने ४\५ हजार टन मह मध्ये ५० प्रतिशत चितवनमा उत्पादन हुन्छ । त्यतिमात्रै नभएर नेपालमा उत्पादिन हुने १०० प्रतिशत मध्ये पनि ५० प्रतिशत चितवनमा उत्पादन हुने उनले बताए । उनका अनुसार कालिका नगरपालिका–६ मा उनले १३५ गोला मैरी पालेका छन् । जसबाट उत्पादित २० देखि २२ क्विन्टल स्टक छ ।
नेपाल मौरीपालक महासंघ जिल्ला शाखा चितवनका अध्यक्ष दुर्गाप्रसाद तामाङ्ले १५ दिने आदेशसहित प्रधानमन्त्री समक्ष ज्ञापनपत्र बुझाएको बताए । उनका अनुसार पछिल्लो ३\४ वर्षदेखि मह बिक्री भएको छैन । बिक्री भए पनि निकै कम मात्रामा स्वदेशी मह बिक्री भएको छ । उनले भारतबाट आयात हुने महमा सरकारले ९\१० प्रतिशत मात्रै कर लगाउँदा नेपाली महको तुलनामा भारतीय मह निकै सस्तो पर्ने बताए । उनको अनुसार यसरी भारतीय मह आयात बढ्दा जिल्लाका २१८ किसानले उत्पादन गरेको मह स्टक बसेको छ । जसमा आफ्नो ८५ गोलामा उत्पादित १२ क्विन्टल मह स्टक बसेको उनले बताए । उनले भने, ‘पहिले होलसेलमा ५५० रुपयाँमा बिक्री हुने मह अहिले व्यापारीले २००\२५० मा माग्ने गरेको छन् । तर, किसानको मह उत्पादन गर्न लागत ३५० देखि ४०० सम्म लाग्ने गर्छ ।’ चितवन मह उत्पादनको राम्रो सम्भावना भएको क्षेत्र हो । तोरी, चिउरी, सिमल, रुदिलो राम्रो उत्पादन हुने भएकैले चितवनलाई मह उत्पादनको राम्रो सम्भावन भएको क्षेत्र मानिन्छ । तर, पनि मह बिक्री नहुनु निकै ठूलो समस्या रहेको किसानहरुले बताएका छन् ।
जिल्ला प्रशासन कार्यालय चितवनका सहायक प्रमुख जिल्ला अधिकारी चिरञ्जीवी शर्माले यो विषय नीतिगत निर्णय गरेर समाधान गर्न पर्ने विषय भएकोले आजै प्रधानमन्त्री समक्ष मेल मार्फत ज्ञापनपत्र पुर्याउने प्रतिबद्धता दिए ।
ज्ञापनपत्रमा उल्लेखित किसानका दीर्घकालिन र अल्पकालिन मागहरु यसप्रकार रहेका छन्:
१ः नेपाली महको ब्राण्ड स्थापित गर्नुपर्ने
२ः चिउरीको महलाई विदेशमा चिनाउनुपर्ने साथै बौद्धिक अधिकार प्याटर्न राइट लिनु पर्ने ।
३ः नेपाली मह जम्छ महको प्राकृतिक गुण जम्नु हो भन्ने चेतना बृद्धि गराउने ।
४ः मह संकलन कक्ष आधुनिक र ब्यवस्थित रुपमा बनाई अन्तर्राष्ट्रियस्तरको ल्याबको व्यवस्था गर्नुपर्ने
५ः मौरी र महको एकीकृत कार्य एक्लेन्स सेन्टरको स्थापना गरी खोज र अनुसन्धान लाई तीव्रता दिनुपर्ने ।
अल्पकालिन पहल:
१ः बहुराष्ट्रिय कम्पनीलाई नेपालमा बजारीकरण गर्न नेपाली किसानले उत्पादन गरेको मह लिने व्यवस्था गर्ने ।
२ः बिचौलियालाई लागत मूल्यको आधारमा किसानको मह खरिद गर्नुपर्ने ।
३ः भन्सार दर बढाउनुपर्ने ।
४ः उत्पादन र उपभोगको सन्तुलन मिलाउदै भदौंदेखि चैतसम्म विदेशबाट आयतित महलाई प्रतिबन्ध लगाउनुपर्ने ।
५ः चक्लेटको लागि आयातित कर्न र सुगर सिरफलाई महको नाममा प्रयोग हुन नदिन कडा अनुगमन गर्नु पर्ने ।
७ः सेना, शसस्त्र प्रहरी बल, प्रहरी तथा स्कुलमा पौष्टिक आहारको रुपमा महलाई पनि समावेश गराउनुपर्ने ।
८ः नेपाली किसानले उत्पादन गरेको नेपाली महको लोगो
९ः नेपाली मह ब्राण्ड स्थापित गरी संकलन मा एकद्वार नीति र वितरण प्रणलीमा बिकेन्द्रित नीति अबलम्बन गर्नुपर्ने आदि ।
