चितवनको राप्ती नगरपालिका वडा नम्वर २ निवासी धनबहादुर मास्के श्रेष्ठले परेवाकोटको डाँडैभरि बाह्रैमास हरियाली बनाउने योजनासहित कफी खेती गर्नुभएको छ । चितवनको पहाडी क्षेत्रमा कफी खेतीको प्रचुर सम्भावना देख्नुभएका श्रेष्ठले माटो परीक्षण गरेर कृषि विज्ञहरूसँगको सल्लाहपछि पाँच विगाह जमिनमा उपयुक्त जातको कफी खेती सुरू गर्नुभएको हो ।
कफी खेतीसँगै उहाँ पर्यटकलाई आकर्षित गर्ने अन्य संरचना निर्माण र खेती गर्ने योजनामा हुनुहुन्छ । इलाममा चिया खेती हेर्न पर्यटक जाने गरेजस्तै यहाँ फलफुल खेती हेर्न पर्यटक आउने बनाउने अभियानमा लागेको उहाँ बताउनुहुन्छ । उहाँले कुनै दिन यो ठाउँ देशभर प्रख्यात बनाउने योजनामा आफु लागेको बताउनुभयो ।
चितवन कफी खेतीका लागि प्रख्यात जिल्ला होइन । तर, व्यवसायी श्रेष्ठले कफीप्रति आफ्नो भविष्य देखेर अगाडि बढ्नुभएको छ । यतिवेला उहाँ कफी खेती गर्न व्यस्त हुनुहुन्छ । चितवनको आधा जसो भाग पहाडी भूभागमा पर्छ । यहाँको माटो कफी र अनारका लागि उपयुक्त रहेको श्रेष्ठले बताउनुभयो । यहाँका पहाडी क्षेत्र कफीका लागि उपयुक्त रहेको कृषि प्राविधिकहरुले समेत बताएका छन् ।
रामेछापमा जन्मनुभएका श्रेष्ठ वि.स २०५४ सालमा चितवन झर्नुभएको हो । होटल, सुपरमार्केट र हस्पिटल सञ्चालन गरेर बस्नुभएका श्रेष्ठ चार बर्षअघि ब्राजिल भ्रमणमा जानुभएको थियो । त्यहाँ कफी खेती गरेको देखेर यहाँ आएपछि खेती गर्न प्रोसाहन मिलेको उहाँ बताउनुहुन्छ । ‘ब्राजिलमा कफी खेती सम्बन्धी काम सिकेर आए । बिउ पनि ल्याए । यहाँका किसानलाई पनि दिए’ उहाँले भन्नुभयो,‘मकै कोदोमाभन्दा राम्रो आम्दानी हुने देखेपछि पहाडी क्षेत्रमा लगानी गरेको छु ।’
३० बर्षसम्म उत्पादन दिने अरबी जातका कफीका बिरुवा उहाँले लगाउनुभएको छ । उहाँले गत जेठ महिनामा बिउ जमाउनुभएको हो । यो जातको कफी तीन सय देखि एक हजार मिटर उचाइसम्ममा फल्ने उहाँले बताउनुभयो । कफीको उत्पादनसँगै प्रशोधन र विक्री वितरण पनि आफैंले गर्ने लक्ष्य रहेको उहाँले बताउनुभयो । कफीको उत्पादनसँगै प्रशोधन गर्नको लागि कलकारखाना चाडैँ सञ्चालन गर्ने श्रेष्ठले बताउनुभयो ।
अहिलेसम्म उहाँले तीन करोड रुपैयाँ लगानी गर्नुभएको छ भने आफ्नै जग्गामा खेती गर्दै आउनुभएको छ । ‘यस क्षेत्रमा चेपाङ र तामाङ समुदायको बस्ती छ । यहाँका ३५० घरधुरीलाई मैले प्रतिपरिवार करिब १५ सय बिरुवा दिएको छु । यसले यी समुदायका मानिसहरुको जिवन स्तर सुधार हुने विश्वास छ,उहाँले भन्नुभयो ।’
उहाँले किसानलाई बिउ वितरण गर्नुका साथै किसानलाई कफी खेती सम्बन्धी तालिमसमेत दिदैँ आउनुभएको छ । हालसम्म उहाँले दुई सय जनालाई तालिम दिइसक्नुभएको छ । नगरपालिकाबाट हालसम्म कुनैपनि किसिमको अनुदान नलिएको भन्दै उहाँले सरकारबाट खसै केही अपेक्षा नराखेको सुनाउनुभयो । नगरपालिकासँग समन्वय गरेर वडा नम्वर १०, ११, १२ र १३ मा छ लाख कफीको बिउ वितरण गरिएको उहाँको भनाई छ ।
श्रेष्ठको पाँच बिगाह जमिनमा कफी, एभोकाडो, आँप, सुन्तलालगायतका बिरूवाहरू लगाएका छन् । मास्केका अनुसार अहिले रोपेको बिरुवाले बढीमा तीन वर्षमा उत्पादन दिन थाल्छ । त्यसपछि ३५ देखि ७० वर्षसम्म उत्पादन दिइराख्छ ।‘मैलै रासायनिक विषादीको प्रयोग नगरी उत्पादन गर्न आग्रह गरेको छु । नेपालमा कफीको उत्पादन अहिले असाध्यै कम छ । बजार बढ्दै गएको छ । आयात प्रतिस्थापन गर्न पनि हामीले ठूलो मात्रामा कफी उत्पादन गर्नुपर्छ,’ श्रेष्ठ भन्नुहुन्छ, ‘यहाँको माग पूरा भएपछि निर्यात पनि गर्न सकिन्छ ।’
समुद्र सतहदेखि ५ सय मिटर उचाईमा राम्रो उत्पादन हुन्छ । यसको उत्पादन एक सिजनमा प्रतिबोट कम्तीमा दश किलो हुन्छ । राम्ररी स्याहार गरे उत्पादन बढी हुन्छ । ‘अहिले बजारमा प्रतिकिलो १०० रुपैयाँमा बिक्री भइरहेको छ,’ श्रेष्ठ भन्नुहुन्छ, ‘मकै र कोदो उत्पादनले आफैंलाई खान पनि पुगेको छैन । जीवन चलाउन विदेश जानुपर्ने बाध्यता कफी खेतीले हटाउँछ ।’
राप्ती नगरपालिका वडा नम्वर–१ का वडाअध्यक्ष सिद्धिलाल स्याङतानले राप्ती कफी खेतीको लागि प्रचुर सम्भावना भएपनि उपयुक्त योजना बनाउन नसकिएको गुनासो गर्नुभयो । अध्यक्ष स्याङतान पर्याप्त बजेटको अभावका कारण कफी खेती सुरु नहुदैँ विस्तापित हुन्छ कि भन्ने डर रहेको बताउनुभयो ।
नगरपालिकाले यस क्षेत्रको विकासमा चासो नदिँदा खेती किसानीका साथै पर्यटकिय विकासमा परेवाकोट ओझेलमा परेको उहाँले बताउनुभयो । परेवाकोट पूर्वपश्चिम राजमार्गको लोथरदेखि ९ किलोमिटर उत्तर तर्फपर्छ । यो ठाउँ ९ सय ८० मिटरको उचाईमा अवस्थित छ ।
कफी खेतीसँगै उहाँ पर्यटकलाई आकर्षित गर्ने अन्य संरचना निर्माण र खेती गर्ने योजनामा हुनुहुन्छ । इलाममा चिया खेती हेर्न पर्यटक जाने गरेजस्तै यहाँ फलफुल खेती हेर्न पर्यटक आउने बनाउने अभियानमा लागेको उहाँ बताउनुहुन्छ । उहाँले कुनै दिन यो ठाउँ देशभर प्रख्यात बनाउने योजनामा आफु लागेको बताउनुभयो ।
चितवन कफी खेतीका लागि प्रख्यात जिल्ला होइन । तर, व्यवसायी श्रेष्ठले कफीप्रति आफ्नो भविष्य देखेर अगाडि बढ्नुभएको छ । यतिवेला उहाँ कफी खेती गर्न व्यस्त हुनुहुन्छ । चितवनको आधा जसो भाग पहाडी भूभागमा पर्छ । यहाँको माटो कफी र अनारका लागि उपयुक्त रहेको श्रेष्ठले बताउनुभयो । यहाँका पहाडी क्षेत्र कफीका लागि उपयुक्त रहेको कृषि प्राविधिकहरुले समेत बताएका छन् ।
रामेछापमा जन्मनुभएका श्रेष्ठ वि.स २०५४ सालमा चितवन झर्नुभएको हो । होटल, सुपरमार्केट र हस्पिटल सञ्चालन गरेर बस्नुभएका श्रेष्ठ चार बर्षअघि ब्राजिल भ्रमणमा जानुभएको थियो । त्यहाँ कफी खेती गरेको देखेर यहाँ आएपछि खेती गर्न प्रोसाहन मिलेको उहाँ बताउनुहुन्छ । ‘ब्राजिलमा कफी खेती सम्बन्धी काम सिकेर आए । बिउ पनि ल्याए । यहाँका किसानलाई पनि दिए’ उहाँले भन्नुभयो,‘मकै कोदोमाभन्दा राम्रो आम्दानी हुने देखेपछि पहाडी क्षेत्रमा लगानी गरेको छु ।’
अहिलेसम्म उहाँले तीन करोड रुपैयाँ लगानी गर्नुभएको छ भने आफ्नै जग्गामा खेती गर्दै आउनुभएको छ । ‘यस क्षेत्रमा चेपाङ र तामाङ समुदायको बस्ती छ । यहाँका ३५० घरधुरीलाई मैले प्रतिपरिवार करिब १५ सय बिरुवा दिएको छु । यसले यी समुदायका मानिसहरुको जिवन स्तर सुधार हुने विश्वास छ,उहाँले भन्नुभयो ।’
उहाँले किसानलाई बिउ वितरण गर्नुका साथै किसानलाई कफी खेती सम्बन्धी तालिमसमेत दिदैँ आउनुभएको छ । हालसम्म उहाँले दुई सय जनालाई तालिम दिइसक्नुभएको छ । नगरपालिकाबाट हालसम्म कुनैपनि किसिमको अनुदान नलिएको भन्दै उहाँले सरकारबाट खसै केही अपेक्षा नराखेको सुनाउनुभयो । नगरपालिकासँग समन्वय गरेर वडा नम्वर १०, ११, १२ र १३ मा छ लाख कफीको बिउ वितरण गरिएको उहाँको भनाई छ ।
श्रेष्ठको पाँच बिगाह जमिनमा कफी, एभोकाडो, आँप, सुन्तलालगायतका बिरूवाहरू लगाएका छन् । मास्केका अनुसार अहिले रोपेको बिरुवाले बढीमा तीन वर्षमा उत्पादन दिन थाल्छ । त्यसपछि ३५ देखि ७० वर्षसम्म उत्पादन दिइराख्छ ।‘मैलै रासायनिक विषादीको प्रयोग नगरी उत्पादन गर्न आग्रह गरेको छु । नेपालमा कफीको उत्पादन अहिले असाध्यै कम छ । बजार बढ्दै गएको छ । आयात प्रतिस्थापन गर्न पनि हामीले ठूलो मात्रामा कफी उत्पादन गर्नुपर्छ,’ श्रेष्ठ भन्नुहुन्छ, ‘यहाँको माग पूरा भएपछि निर्यात पनि गर्न सकिन्छ ।’
नगरपालिकाले यस क्षेत्रको विकासमा चासो नदिँदा खेती किसानीका साथै पर्यटकिय विकासमा परेवाकोट ओझेलमा परेको उहाँले बताउनुभयो । परेवाकोट पूर्वपश्चिम राजमार्गको लोथरदेखि ९ किलोमिटर उत्तर तर्फपर्छ । यो ठाउँ ९ सय ८० मिटरको उचाईमा अवस्थित छ ।
